İlk ismi Likit Petrol Gazı (veya Sıvılaştırılmış Petrol Gazı) olan bu madde, ham petrolün rafinerilerde işlenmesi sonucu veya doğalgaz kuyularından doğrudan elde edilebilen, taşınma ve depolanması aşamasında sıvı fazda olup, tüketimi ise gaz fazında gerçekleştirilen enerjisi yüksek, temiz ve çevre dostu bir yakıt türüdür.
LPG’yi oluşturan hidrokarbonlar incelendiğinde, içeriğinin ağırlıklı olarak Propan (C3H8) ve Bütan (C4H10)’dan oluştuğu görülecektir. Yani ham petrolün rafineride işlenmesi esnasında ortaya çıkan gazların karbon zincirleri basitten karmaşığa doğru değişmekte, bunlar da sırasıyla Metan (CH4), Etan (C2H6), Propan (C3H8), İzobütan (C4H10), Bütan (C4H10) ve Pentan (C5H12) diye adlandırılmaktadır.
Fiziksel yapıları itibariyle sadece Propan ve Bütan sıvılaştırılmış petrol gazı olarak kullanılmaya uygun olup, Metan ile Etan doğalgaz, Pentan ve daha ağır hidrokarbonlar ise akaryakıt sınıfına girmektedirler.
Tanklara depolanırken tıpkı motorin veya benzin gibi sıvı halde olan Bütan ve Propan, havaya açık bir kaba dökülünce gaz ve benzin gibi sıvı olarak durmaz. Derhal buharlaşarak gaz fazına geçer. Buharlaştığı zaman sıvı hacminin 300-350 katı hacmi kaplayan LPG, pratik olarak basınçlı kaplar dediğimiz kapalı kaplarda sıvı olarak muhafaza edilir ve kullanım anında gaz fazında tüketilir.
Sıvı halde depolanıp taşınabilmesi ve tüketim anında gaz haline geçme özelliği diğer hiç bir yakıt türünde bulunmayıp, LPG’yi yüksek enerji yoğunluğuna sahip, çevre dostu, verimli bir enerji kaynağı haline getirmektedir. Örnek olarak 4 m³ kapasiteli bir gaz tankının içine konan doğalgaz normal işletme basıncı altında kalabalık olmayan bir ailenin ancak bir haftalık mutfak ihtiyacını karşılayabilecekken, aynı tanka doldurulacak LPG aynı aileye yaklaşık 10 sene yetecektir.
Fiziksel ve Kimyasal Özellikler PROPAN BÜTAN MİX LPGLPG’yi oluşturan Propan ve Bütan gazlarının fiziki ve kimyevi karakteristiklerinden bazıları şöyledir :
Propan Bütan
Kimyasal Formülü C3H8 C4H10 %70 C4H10 %30 C3H8
Molekül Ağırlığı (gr/mol) 44.09 58.12
Gaz Hacmi / Sıvı Hacmi 272 238 248
Kritik Sıcaklık (°C) 96,8 152
Kritik Basınç (atm.) 42 37,5
Donma Noktası -189,9 -138
Sıvı Fazı Özellikleri
Özgül Kütle (kg/m³) 509 585 562
Özgül Hacim (H/kg) 1,965 1,709 1,786
Üst Isıl Değer (kCal/kg) 12000 11800 11860
Alt Isıl Değer (kCal/kg) 11100 10900 10960
Buharlaşma Gizli Isısı (15 °C’de) (kCal/kg) 102 92 95
Kaynama Noktası (°C) -42 -0,5 -13
Gaz Fazı Özellikleri
Özgül Kütle (kg/Nm³) 1,866 2,459 2,281
İzafi Yoğunluk (hava=1) 1,522 2,006 1,861
Özgül Hacim (lt/kg) 508 386 423
Üst Isıl Değer (kCal/Nm³) 23000 30400 28180
Alt Isıl Değer (kCal/Nm³) 21200 28000 25960
Hava Karışımında Yanma Limitleri
Alt Sınır (%) 2,15 1,55
Üst Sınır (%) 9,6 8,6
Yanma İçin Gerekli Hava (Nm³/Nm³) 23,82 30,97 28,83
En Düşük Tutuşma Sıcaklığı (havada) (°C) 493 482
En Yüksek Tutuşma Hızı (havada) (cm/s) 47,2 45,2
En Yüksek Alev Sıcaklığı
Havada (°C) 1980 2008 2000
Oksijende (°C) 2850 2850 2850
Kükürt Miktarı (en çok) (mg/kg) 185 140
(*) Karışım LPG için verilenler ortalama değerlerdir.
Kullanım Şekilleri
1960′lı yılların başından beri ülkemizde yaygın olarak kullanılmaya başlayan LPG evler ve ticari faaliyetlerde pişirme ve ısıtma amaçlı, taşıtlarda otogaz olarak, sanayide ise ana enerji kaynağı veya hammadde olarak güvenle ikmal ve servis edilerek tüketiciye sunulmaktadır. Bütün hidrokarbon ürünlerinde olduğu gibi likit petrol gazı da (LPG) yanıcılığı yüksek bir maddedir. Bu sebeple kullanımında dikkatli olunmalı ve genel emniyet kaidelerine uyulmalıdır.
DÖKMEGAZ TESİSAT GÜVENLİĞİ
LPG’nin depolanmasında ve kullanımında görev alan herkesin aşagıdaki temel özellikleri bilmesi gerekmektedir.
a) LPG basınçlı kaplar içinde likit fazında depolanır, ağırlığı su ile karşılaştırıldığında yaklaşık yarısı kadar olup renksizdir.
b) LPG buharı (gaz fazı) havadan ağır olup, kaçak halinde yere çökerek kuytu köşelerde kalabilir veya kanallar içinde kaçağın kaynağından çok daha uzak noktalara ulaşarak yangın tehlikesi yaratabilir.
c) Hava ile %2 ila %10 oranında karıştığında yanıcı bir yakıt halini alır. Bunun dışındaki karışım oranlarında zengin veya fakir karışım oluştuğu için yanma olmaz, ancak zengin bir karışımın etrafa yayılmasıyla her an için yanmaya uygun hale gelebilir.
d) Likit fazında olabilecek küçük bir kaçak, 300 katı kadar genleşip gaz fazına dönüşerek geniş bir hacmi tehlikeli hale sokabilir.
e) LPG buharı zehirsiz olmasına rağmen anestezik özelliği olup yüksek konsantrasyonda solunması tehlikelidir.
f) LPG normalde kokusuz bir gaz olup kaçağın anlaşılabilmesi için merkaptan ile kokulandırılmaktadır.
g) Likit LPG’nin atmosferik ortamda, etrafından ısı alarak hızla buharlaşması sebebiyle çıplak cilde teması soğuk yanığına sebep olur. Bu nedenle LPG’nin cilde deyme ihtimalinin olduğu işlemlerde koruyucu gözlük ve eldiven kullanılmalıdır.
h) Boş olduğu düşünülen bir stok tankı bile, içinde gaz fazında LPG bulundurması nedeniyle tehlike yaratabilir.
Dökme LPG tesisinin projelendirilmesine gerekli özenin gösterilmesi ve ilgili standartlara uyulması ile, olası bir yangın tehlikesinin oluşması engellenerek, herhangi bir tehlike anında zamanında müdahale edilmesi imkanı sağlanarak kazanın boyutlarının büyümesi engellenebilir ve işletme esnasında arıza ve bakımlardan dolayı zaman ve iş gücü kaybı azaltılabilir.